फुटपाथमा ग्रेनाइट कि पेड पार्किङ? – दिगो सहरी व्यवस्थापनको खोजीमा काठमाडौं
काठमाडौं महानगरपालिकाले दरबारमार्गको फुटपाथ सौन्दर्यीकरणका लागि लाखौं रुपैयाँ खर्च गरी ग्रेनाइट जडान गरिरहेको छ। यसले सडकलाई आकर्षक देखाउने नारा अघि सारिएको छ। तर, के यो योजना सहरी जीवनशैली, सर्वसाधारणको सुविधा, सुरक्षा र दीर्घकालीन आम्दानीका दृष्टिकोणले उपयुक्त छ? वा यो केवल दृष्टिगत सौन्दर्यमा केन्द्रित, व्यावसायिक सोचविहीन योजना हो?
ग्रेनाइटको सौन्दर्य र जोखिम
फुटपाथमा प्रयोग गरिएको ग्रेनाइट, हेर्दा चम्किलो र आकर्षक देखिए पनि, वर्षा वा ओसिलो मौसममा चिप्लो हुने प्रवृत्तिका कारण सर्वसाधारणका लागि जोखिमपूर्ण हुन्छ। विशेषतः ज्येष्ठ नागरिक, बालबालिका, गर्भवती महिला र अपांगता भएका व्यक्तिहरूका लागि यो सतह घातक बन्न सक्छ। दुर्घटना भएमा त्यसको जिम्मेवारी कसले लिन्छ? अझ महत्वपूर्ण कुरा, के सार्वजनिक पैसाले जोखिमपूर्ण भौतिक संरचना बनाउनु सहरी योजनाको मूल उद्देश्य हुन सक्छ?
पेड पार्किङको अवधारणा
पेड पार्किङ एक यस्तो योजना हो, जसले सहरी क्षेत्रमा मात्र नभई आम जनजीवनमा बहुआयामिक प्रभाव पार्न सक्छ। यो केवल सवारी साधन राख्ने ठाउँ होइन, बरु राजस्व संकलन, ट्राफिक व्यवस्थापन, व्यवसाय प्रवर्द्धन र रोजगारी सृजनाको स्रोत हो। खासगरी काठमाडौंजस्तो घना र व्यस्त शहरमा जहाँ पार्किङको अभावले ग्राहक र व्यवसाय दुबैलाई असर पुर्याइरहेको छ, त्यहाँ पेड पार्किङ एक व्यवहारिक र दिगो विकल्प बन्न सक्छ।
अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास: सिंगापुर, दुबई र नेदरल्यान्ड्सको अनुभव
दुबई:
दुबईले स्मार्ट पेड पार्किङ प्रणाली लागू गरेर वर्षमा करोडौं डलर राजस्व संकलन गर्छ। टाइम-लिमिटेड पार्किङ प्रणालीले ट्राफिकलाई सहज बनाउँछ, सवारीको फ्लो नियमित हुन्छ, र प्रयोगकर्ताले मोबाइल एप्समार्फत सजिलै स्थान बुक, समय व्यवस्थापन र भुक्तानी गर्न सक्छन्।
सिंगापुर:
सिंगापुरले 'Electronic Road Pricing' (ERP) प्रणालीमार्फत ट्राफिक नियन्त्रणमा अनुशासन ल्याएको छ। यसले केवल सवारी साधनको चाप घटाउने मात्र होइन, जनतालाई सार्वजनिक यातायात प्रयोग गर्न प्रोत्साहन पनि गरेको छ।
नेदरल्यान्ड्स:
नेदरल्यान्ड्सको पेड पार्किङ प्रणालीले संकलित राजस्वलाई सार्वजनिक पूर्वाधार निर्माण, साइकल लेन विस्तार, र हरित क्षेत्रको संरक्षणमा प्रयोग गरिन्छ। यसले शहरी जीवनलाई दीर्घकालीन रूपमा सन्तुलित राख्न सघाएको छ।
दरबारमार्गको सम्भाव्यता अध्ययन
दरबारमार्ग, काठमाडौंको मध्यभागमा अवस्थित, एक ऐतिहासिक, व्यापारिक र पर्यटकीय केन्द्र हो। विगतमा अत्यन्तै चहलपहलयुक्त देखिएको यो क्षेत्र आज शान्त छ। मुख्य कारण भनेको पार्किङ अभाव। ग्राहकहरू, विशेषगरी निजी सवारीसाधन प्रयोग गर्नेहरू, उचित पार्किङ नभएको कारण अन्यत्र गन्तव्य रोज्न बाध्य छन्।
यदि दरबारमार्गमा ग्रेनाइटको सट्टा पेड पार्किङ योजना कार्यान्वयन गरिएमा:
ग्राहकको आगमन सहज र बढि हुने थियो,
व्यवसायहरू चलायमान बन्थे,
सडक किनारका रेस्टुरेन्ट, बुटिक, गिफ्ट पसल र शोरूममा बिक्री बढ्ने थियो,
महानगरपालिकाले नियमित र दिगो आम्दानी गर्न सक्थ्यो।
पेड पार्किङले सिर्जना गर्ने रोजगारी
पेड पार्किङ व्यवस्थापनमा सीधा तथा अप्रत्यक्षरूपमा धेरै रोजगारी सिर्जना हुन सक्छ:
पार्किङ व्यवस्थापकहरू
टिकट कलेक्सन तथा डिजिटल भुक्तानी सेवा प्रदायक
सुरक्षा गार्डहरू
मोबाइल एप डेभलपरहरू
पार्किङ स्थल सरसफाइ कर्मचारीहरू
यसले सहरका युवा जनशक्तिलाई स्वदेशमै रोजगारको अवसर दिन्छ, जुन हालको बेरोजगारी समस्यामा केही मात्रामा भए पनि राहत हुन सक्छ।
ट्राफिक व्यवस्थापन र सार्वजनिक स्थानको समुचित उपयोग
पेड पार्किङलाई केवल शुल्क असुलीको माध्यम भनेर बुझ्नु सरलीकरण हो। यसको मुख्य भूमिका भनेकै ट्राफिक व्यवस्थापनमा योगदान पुर्याउनु हो। अनियन्त्रित पार्किङ, सडकछेउको सवारी अव्यवस्थित थन्क्याइले उत्पन्न ट्राफिक जामलाई व्यवस्थित पार्किङले सुल्झाउँछ। यसले सडकको बहुउपयोग सुनिश्चित गर्छ, आपतकालीन सवारी साधनको पहुँच सहज बनाउँछ र सहरलाई व्यवस्थित देखिन मद्दत गर्छ।
आर्थिक रूपमा स्थानीय तहलाई सशक्त बनाउने उपाय
सहरी सरकारका लागि पेड पार्किङ योजना एक प्रभावकारी राजस्व स्रोत बन्न सक्छ। यसले:
महानगरको आम्दानी बढाउँछ,
स्थानीय स्तरमा योजना कार्यान्वयन गर्न सशक्त बनाउँछ,
सार्वजनिक सेवाहरू सुधार गर्न सहयोग पुग्छ,
शहरी पूर्वाधार विस्तारका लागि स्रोत जुटाउँछ।
साथै, पेड पार्किङ प्रणालीमा डिजिटल प्रणालीको प्रयोगले पारदर्शिता र उत्तरदायित्व सुनिश्चित गर्छ।
नीति निर्माताका लागि मार्गदर्शन
नेपालका अन्य शहरहरू—जस्तै पोखरा, बिराटनगर, धरान, हेटौंडा—मा पनि पार्किङको समस्या तीव्र हुँदै गएको छ। यी शहरहरूमा पेड पार्किङ लागू गर्न सकिन्छ यदि:
स्थानीय सरकार इच्छाशक्ति राख्दछ,
योजना पारदर्शी र उत्तरदायी बनाइन्छ,
डिजिटल प्रणाली लागू गरिन्छ,
सार्वजनिक सहभागिता सुनिश्चित गरिन्छ।
यो रणनीति राजधानी केन्द्रित मात्र होइन, देशव्यापी दृष्टिकोण लिएर अघि बढ्नु आवश्यक छ।
निष्कर्ष: सौन्दर्य बनाम व्यवहारिकता
फुटपाथमा ग्रेनाइट जडान गर्नु सौन्दर्यीकरण हो। तर, यदि त्यही स्थानमा पेड पार्किङ जस्तो व्यावहारिक योजना लागु गरियो भने, त्यसले:
व्यवसाय पुनर्जीवित गर्न,
ट्राफिक व्यवस्थापन सुधार गर्न,
नागरिकको सुविधा बढाउन,
रोजगार सिर्जना गर्न,
महानगरलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउन मद्दत गर्छ।
आजको आवश्यकता सौन्दर्य होइन, कार्यक्षम र दिगो सहरी योजना हो।
निश्चल पीएस